پژوهش در عمل کلید تحول در آموزش و پرورش
علم وتحقیق کلید قطعی پیشرفت است(مقام معظم رهبری)
نویسنده:دکتر ابوالفضل بختیاری
به کارگیری درس پژوهی، برای بازسازی مدارس به عنوان سازمانهای یادگیرنده، به توسعه ی فرهنگ حرفه ای نوینی در مدرسه یاری می دهد. فعالیتهای مشارکتی، سهیم شدن در تجربه های یکدیگر، ترویج تصمیم گیری مشارکتی، آموختن از یکدیگر، ترویج تفکر انتقادی، غلبه بر ترس از یادگیری و "هراس از اصلاح"، به سازی رهبری آموزشی، طراحی و اجرای طرح درسهای نوآورانه برای ترویج آموختن برای زیستن، تامل در اندیشه و نیاز دانشآموزان و مشاهدهی و ثبت دقیق داده های مربوط به پژوهش در کلاس درس برای به سازی سبک های آموزش و یادگیری، مهم ترین عناصر فرهنگ حرفه ای تازه است.
راهبردها ترویج درس پژوهی به گسترش این ایده یاری می رساند که آموزش امری فرهنگی است. و توانمند سازی معلمان در فرایند تغییر تدریجی سناریوهای آموزشی محقق می شود. این راهبرد همگان را برای یادگیری از یکدیگر تشویق می کند و تغییرات مداوم، خود-پایداری و یادگیری-محور را در مدرسه و کلاس درس بنیاد می نهد. در این شرایط بیشتر معلمان به تدریج این احساس را پیدا می کنند که برای یادگیری به مدرسه می آیند و این پیش فرض رایج را که "وقتی من آموزش می دهم، دانش آموزانم یاد می گیرند" بازبینی می کنند و به تدریج به این بینش تازه می رسد که "وقتی من یاد می گیرم، دانش آموزانم یاد می گیرند".
معلمان همواره برای توانمند سازی بیشتر خود، راهنمایی موثر دانش آموزان و به سازی آموزش و یادگیری گامی به پیش می نهند، اگر الگویی اثربخش برای تحول در سناریوهای آموزش پیدا کنند. نگارنده از آنها دعوت می کند درس پژوهی را به مثابه الگویی اثربخش در عمل بیازمایند. برای شروع درهای کلاس درس خود را به تدریج به روی همکاران بگشایند، آنها را به مشاهده فرایند تدریس خود دعوت کنند، پس از تدریس با آنها در باره کلاس درس و روش تدریس خود گفت و گو کنند، و در تجربه های یکدیگر برای به سازی تدریس سهیم شوند. در مرحله بعد طرح درس مشترکی طراحی کنند و با مشارکت فعال یکدیگر و همکاری پژوهشگران آموزشی آن را اجرا و بازبینی کنند. به این ترتیب همه ما در چرخه یادگیری (تبین مسأله، طراحی، عمل، بازاندیشی، و یادگیری) فعالی قرار می گیریم که به به سازی سناریوهای آموزشی کمک می کند و همه ما را به توانمندی های بیشتر و چشم اندازهای روشن تری می رساند.
درس پژوهی توانمند سازی معلمان را درفرایند به سازی تدریجی و مستمر سناریوهای آموزش جست و جو می کند. کارگزاران و پژوهشگران آموزشی ایران را دعوت می کنم تا این پیش فرض پژوهشی را در فرهنگ آموزش و یادگیری ایران آزمون کنند ویافته های خود را برای ترویج یادگیری بین فرهنگی با سایر معلمان جهان به اشتراک بگذارند
کتاب مناسب درس پژوهی
کتاب درس پژوهی ( چیستی ؟ چرایی ؟ چگونگی ؟ )
پژوهشکده تعلیم و تربیتی عباس زادگان ( مشهد )
اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی / نوبت چاپ اول 1390
شما در این کتاب این مطالب و عناوین را مطالعه خواهید نمود:
فصل اول : درس پژوهی چیست ؟ / تاریخچه ؟ / تعریف / مراحل اجرای درس پژوهی / تفاوت اقدام پژوهی با درس
عناصر درس پژوهی
فصل دوم : چرایی؟ / اهداف درس پژوهی / انواع اهداف در درس پژوهی / اثرات درس پژوهی.
فصل سوم : چگونگی ؟/ مهارت های ضروری درس پژوهی / بیان چارچوب کلی درس پژوهی / چگونه درس پژوهی در مدرسه انجام می شود؟ / نکاتی در مورد تدوین گزارش.
کتاب درس پژوهی دکتر ساکی نیز از بهترین کتابهای موجود در زمینه ی درس پژوهی است
گام های اساسی در اقدام پژوهی:
فرایند درس پژوهی چرخه ای است که امروزه در بیش تر کشورهای پیشرفته ی دنیا از استقبال ویژه ای برخوردار است. جهت سهولت بیش تر در درک و یادگیری این فرایند که در واقع یک برنامه ریزی بلند مدت و به نوعی سرمایه گذاری آموزشی محسوب می گردد مراحل آن در ده گام اساسی طرح گردیده است:
گام اوّل: تشکیل گروه، تقسیم کار و مسؤولیّت اعضای
یک گروه 5 نفره می‌تواند به شیوه‌ی زیر سازماندهی شود:
(یک نفر مسؤول هماهنگیـ دو نفر مسؤول نوشتن طرح درس- دو نفرمسؤول اجرای طرح )
اعضای گروه باید علاوه بر مسؤولیّت تعیین شده همگی در یک راستا و به طور مشترک در کلیّه ی فعّالیّت‌ها نقش داشته باشند.
گام دوم: تعیین هدف پژوهش
به عنوان مثال : درگیر ساختن دانشآموزان در فرایند یاددهی – یادگیری و این که بیاموزند آن چه را که می‌دانند چگونه در شرایط جدید به کار گیرند.
ملاک انتخاب هدف فوق بر اساس مواردی از قبیل :
· وجود مشکل در ارتباطات شفاهی دانشآموزان
· مشکل در به کار بستن دانسته‌ها
· ناتوانی در حلّ مسئله و ... میباشد.
شباهت های درس پژوهی و اقدام پژوهی
شباهت های درس پژوهی و اقدام پژوهی :
1- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی) به توسعه و پرورش حرفه‌ای کمک می کند .
2- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی) مشارکتی است.
3- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی) گروهی (تیمی) است ( تاکید بر کار جمعی).
4- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی) چرخه‌ای ( گردشی) است .
5- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی) توسط معلم شروع می شود .
6- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی)، پژوهشی است با سئوال و مسأله‌ای شروع می شود.
7- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی) به ترویج و گسترش علم کمک می کند .
8- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی) ، معلم تازه کار و با سابقه را در کنار هم برای هم آموزی و از دگرآموزی دعوت می کند.
9- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی) نیازمند نقادی فعال و متفکرانه است ( تفکر انتقادی ).
10-هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی)، زمان و نتیجه (هر دو )مهم است .
11- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی)، تمرکز در مسائل واقعی مدرسه و کلاس است .
12- هر دو (درس پژوهی و اقدام پژوهی)، کاربرد یافته و نتایج در عمل بکار گرفته می‌شود .
درس پژوهی | | اقدام پژوهی | درس پژوهی نقطه عزیمت عمل است | | اقدام پژوهی عزیمت تئوری و عمل | هدف درس پژوهی، پرورش حرفه‌ای معلم است | | هدف اقدام پژوهی ، انجام پژوهش در حین عمل | ماهیت درس پژوهی بازاندیشی (تفکر ) است | | ماهیت اقدام پژوهی تفسیر داده ها | بهسازی کلاس درس | | بهسازی فرآیند آموزش و نتیجه بهتر | درس پژوهی فقط در کلاس و مدرسه قابل اجرا است | | | اقدام پژوهی‌در‌همه‌جا ،هر سازمانی قابل اجرا است | درس‌پژوهی‌بیشتر ارگانیک‌و کمتر سیستماتیک است | | | اقدام پژوهی بیشتر سیستماتیک است | درس پژوهی خیلی جزئی و محدود است | | | اقدام پژوهی گسترده است | درس پژوهی گروهی (تیمی ) است | | | اقدام پژوهی فردی هم می‌شود اجرا شود | درس پژوهی‌یا طرح درس وراهنمایی‌عمل‌خاصی است | | | راهنمایی عمل خاصی ندارد | تاکید بر غنی سازی فرآیند آموزش و یادگیری است | | | شناخت مسأله و بهسازی عمل درمدرسه و سازمانهای مختلف مورد توجه است | برنامه درسی مورد توجه است | | | شناخت مسأله وکاربرد یافته درمحل کار، مورد توجه است | درس پژوهی مبتنی بر برنامه درسی است | | | اقدام پژوهی به برنامه درسی، کاری ندارد | هدف اساسی یادگیری معلم است | | | هدف‌عمده‌شناسایی و حل کاربرد‌آن در عمل‌است |
|
| |
مقام معظم رهبری: |
محققین ما باید راهی را بروند که ابن سینا، خوارزمی و زکریای رازی پیموده اند |
| |
یک نمونه گزارش درس پژوهی |
برانگیختن علاقه دانش آموزان به ریاضی
1- تعیین مسئله: مسئله ای که قراراست فعالیت گروه درس پژوهی رابرانگیزدوآن راهدایت کند.
(مثال برانگیختن علاقه دانش آموزان به ریاضی) سپس گروه برمسئله تمرکزکرده وبه آن شکل می دهدبه نحوی که آن راروی درس خاصی درکلاس مطرح می کند
2- برنامه ریزی: هنگامی که هدف یادگیری انتخاب شدمعلمان برای برنامه ریزی وطراحی درس تشکیل جلسه می دهند. اگرچه درنهایت یک معلم درس رابه عنوان بخشی ازفرایندپژوهش تدریس خواهدکردولی خوددرس محصولی گروهی تلقی می شود.برمبنای چنین بازخوردی، نسخه تجدیدنظرشده اجرامی گردد. |
دکتر ابوالفضل بختیاری