آموزش پایه
سن آغاز دوره : 6 سال
سن اتمام دوره : 15سال
آموزش ابتدایی
مدت زمان دوره: 6سال
بین سنین6 تا 12سال
گواهینامه اعطایی: گواهینامة پایان دورة ابتدایی
آموزش مقدماتی متوسطه
نوع مدارس ارائه کننده: مدارس راهنمایی
مدت زمان دوره: 3سال
بین سنین 12 تا 15 سال
گواهینامه اعطایی: Chugakko Sotsugyo Shameisho( گواهینامة پایان دورة سیکل )
آموزش تکمیلی متوسطه
نوع مدارس ارائه کننده: مدارس متوسطه مکاتبه ای
مدت زمان دوره: 4سال
بین سنین 15 تا 19سال
نوع مدارس ارائه کننده: مدارس متوسطه پاره وقت
مدت زمان دوره: 4 سال
بین سنین 15 تا 19سال
گواهینامه اعطایی: Kotogakko Sotsugyo Shomeish( گواهینامة دیپلم متوسطه)
نوع مدارس ارائه کننده: دبیرستانها
مدت زمان دوره: 3 سال
بین سنین 15 تا18سال
گواهینامه اعطایی: Sotsugyo Shomeisho Kotogakko (مدرک پایان دبیرستان)
چالشهای اساسی
سیستم آموزش ژاپن رو به تغییر است ، امّا با این وجود و علیرغم اینکه مردم هم به این عامل اذعان دارند،گرایش براینست که بجای تمرکز بر برخی از تأثیرات این تغییرات ، بر جنبه های ساختار این سیستم آموزشی تأکید شود ( بعنوان مثال سیستم 3-3-6 و تغییرات در سرمایه گذاری در آموزش عالی )
البتّه بخشی از دلایل این موضوع بر این است که بعلّت ادامه دار بودن این اصطلاحات ، همیشه امکان درک اینکه چه تغییراتی روی داده است ، و اینکه این تغییرات کوتاه مدت هستند یا دراز مدت وجود ندارد .روند اصلاحات جاری ریشةعمیقی در اصلاحات دهة 80 دارد.
نقطة آغازی مفید و مطمئناً عامه پسندایست که آنرا با ایدئولوژیهای کنفوسیس مربوط می سازیم .این کاریست که اغلب سیاست مردان ژاپن ، بویژه سیاستمردان محافظه کاری چون ناکازون انجام می دهند .خطر چنین روش اینست که تأثیر نوعی از مذهب یا ویژگی اخلاقی موجود را ارائه دهد، در حالیکه بسیاری از مردم ژاپن ایدئولوژیهای از این قبیل را بعنوان معیار به ارث ببرند. ژاپن در قرن نوزدهم ، پروسة امتحانات خود را براساس مدل Prussionارائه داد.
درسیستم جدید اصول شایسته سالاری ، جایگزین تولّد در خانواده اشرافی و یا حقوق سرپرستی بعنوان استحقاق بروکراسی و در نتیجه موقعیت اجتماعی گردید.قابل توجه ترین و کاربردی ترین مثال تعداد عظیم سیاستمداران و بروکراتهای پیشرو با سوابق تحصیلی در دانشگاه توکیو می باشد ، با وجود این فارغ التحصیلان که در رأس سلسله مراتب آموزش ژاپن قرار دارند ، شاید بتوان این نتیجه را گرفت که این سیستم شاینده سالار است.چنین سیستمی دانشجویان را بیشتر قادر به دنبال کردن علائق خود و ایجاد تغییرات در نظام امتحانات و نیز درجامعه یعنی جایی که روابط قدیم مدرسه دیگر برای ارزیابی استعداد بالقوه کارکنان حیاتی نیست ، رهنموم می سازد.یکی از اهداف اصلی نظام آموزشی ژاپن که در سراسر دوران پس از جنگ ثابت مانده است و منبوکاگاکوشو مکرّراً برآن تأکید کرده است ، ایجاد سیستمی تساوی طلب بوده است که بلافاصله پس ازروند اصلاحات ناکازون آغاز شده است.عدم تبعیض به واسطه امکان دسترسی همگانی به کلیه سطوح آموزشی در سراسر چهل وهفت Prefecture ژاپن، حضور گسترده کودکان ژاپنی در مدارس ابتدایی و مقدماتی متوسطه، استفاده از استانداردتحصیلی و استفاده از کتابهای تأکید شده قابل تایید است.اینکه نظام تساوی طلب است ، شاید نشان دهد که ممکن است شاینده سالار نباشد. با این حال این سیستم به آن حدّی که اغلب به آن باور رهبری می شویم، تساوی طلب نیست ، و کلمة کلیدی در نتیجه گیری آمانو، فرصت می باشد چون با وجودی که هر دانش آموزی قادر است به امکانات آموزشی تقریباً یکسانی در کلیه مناطق کشوردسترسی داشته باشد، امّا هنوز درکیفیت آموزش تفاوتهایی مشهود میباشد.
مسئلة دیگر اینکه آیا سیستم ورودی عادلانه است یا نه ( یعنی دانش آموز براساس توصیه پذیرفته می شود ، یا با گذراندن امتحان ورودی )
بدون بررسی این شرایط شخص نمیتوان در مورد شاینده سالار بودن یک سیستم تصمیم گیری نمود.با وجود اینکه شاید دانش آموزان مدارس آموزشی یکسان می بینند ( و با وجود اینکه امکان دارد تجربیات آنها به علّت تفاوتهایی درکارکرد و منابع آموزش مختلف متفاوت باشد) ، امّا از اهمیّت بخش دیگر سیستم ، یعنی جوکو (مدارس خصوصی آمادگی امتحانات) نمیتوان غافل شد جوکوشاید بد نام ترین سیستم آموزش ژاپن باشند.آنها معمولاً بعنوان مدارسی صرفاً درگیر در آماده سازی دانش آموزان جهت امتحانات توصیف میشوند ، امّا در واقع انواع مختلف بسیاری ازجوکوها وجود ندارند ، به علاوه تعداد محدود جوکوی موجود نیزهر یک نقشهای متفاوتی ایفا می کنند. علّت بد نام شدن این مدارس دراین است که همچون سلاحهای تاکتیکی در نژاد سلاحهای گسترش دهنده آموزش می باشند.به این علّت است که دانش آموزان جهت کسب امتیاز نسبت به دانش آموزان دیگر دراین مدارس حضور می یابند. اهمیّت این مدارس چنان تعیین کننده است که برخیها شروع کرده اندبه پرسیدن این سوال که آیا امکان دارد جوکوها علّت عملکرد بالای دانش آموزان در مسابقات بین المللی باشند.علاوه براین ، با وجودیکه برخی از جوکوها تکنیکهای آموزش ابتدای را توسعه داده اند ، رینکیوشین (شورای ویژه نخست وزیر ناکازون) حتّی میخواست جوکوبخش شناخته شدة سیستم آموزش شده و جایگزین مدارس عادی گردد. اگر جوکوها به این درجه از اهمیّت برسند ،شخص به هنگام قضاوت در مورد کیفیت و نقش سیستم آموزش ژاپن ، نقطة کلیدی ای که باید به خاطر سپرد، اینست که دسترسی به جوکو چیزی نیست که بتوان برای همه تضمین کرد.بعکس مدارس درجه یک ، که ورود به آنها دست کم تا حدّی ، براساس نتایج امتحان یا عملکرد در مرحلة پایین تر سیستم آموزش صورت می گیرد.ورود به جوکو را اساساً پول تعیین می کند. با وجودیکه هزینه های حضور در جوکو مهّم شمرده نمی شود، امّا واقعیت اینست که به جای عملکرد آموزشی ، پول بخشی از مکانیزم انتخاب شده است . به صورت منطقی ، جوکو بعکس آموزش شاینده سالار اداره می شود .
همة کودکان ژاپنی در جوکو حضور نمی یابند اگر چه شاید تصوّر به گونه ای دیگر باشد.
با توجه به مراحل آموزشی ، تفاوتهایی میان آنها وجود دارد که شاید مهّم تر از همه این باشد که اغلب تفاوتهای منطقه ای قابل توجهی وجود دارد.
در این نقطه است که به نظر می رسد این نظام شاینده سالار میشود – از این نظر که بهترین دانش آموزان به بهترین مدارس می روند ، و دانش آموزان ضعیفتر به مدارس معمولی تر می روند یا مجبورند به طور کامل از سیستم بیرون بروند . دسته بندی دانش آموزان در این سطح این باور را القا می کند که دغدغة خاطر سیستم رسمی آموزشی در مورد تساوی در مفهوم گزینش دانش آموزان براساس تفاوتهای آنان در استعدادهای ذاتی یا موفقیتهای آنان در جوکو می باشد .نظریه قبلی نیاز به توجه بیشتری دارد . این عقیده که دانش آموزان ممکن است در قابلیتهای ذاتی تفاوت داشته باشند از نظر سنّتی عقیده ای عامه پسند نبوده است . گرچه ممکن است توافقاتی وجود داشته باشد که تفاوتهایی در استعدادهای ذاتی وجود دارد ، امّا سیستم در درون خود و شیوه هایی که دانش آموزان به آن نحوه آموزش داده می شوند طوری برنامه ریزی شده که این مسئله را درنظر بگیرد. این شاید عامل دیگری باشد ، چون جوکو تلاش می کند تا اذهان تیز هوش را به فعالیت بیشتری وادارد. در واقع ، در ژاپن ، ظاهراً تصوّر براین است که تمام کودکان استعداد بالقوه مساوی دارند و تفاوت در موفقیتها از تفاوت در« تلاش ، پشتکار، و خود نظمی ناشی میشود ، نه از توانائیهای فردی »
این نظریه ظاهراً اینگونه است که با وجودی که هدف سیستم آموزش تساوی طلبی است امّا بعلت تفاوتهای موجود در تلاش ، پشتکار و خود نظمی اختلافاتی وجود دارد واین مطمئناً بیش از هر چیز دیگر بیانگر شاینده سالار است .از آنجا که اصلاحات آموزشی آغاز شده توسط ناکازون در اواسط دهة 80 آغاز شد ، حرکت روز افزونی به سمت ارائة آموزش به نخبگان و دور شدن از آموزش تساوی طلب سنّتی وجود داشته است . رینگیوشین هرگز به وضوح خواستار آموزش نخبگان نبوده است ، امّا با این وجود پیش بینی هایی که به فرد توجه بیشتری نشان می دهند ، ظاهراً حرکتهایی در این جهت بوده اند .نتیجه اینکه شاینده سالار بودن سیستم آموزشی ژاپن مورد شک و تردید قرار می گیرد ظاهراً ازبسیاری جهات اینگونه نیس. امّا برای اکثریت دانش آموزان ژاپنی و خانواده ها شاید شاینده سالارتر از آن باشد که اغلب تصور میشودانسان فقط می تواند امیدوار باشد که با ادامة تغییرات داده شده در سیستم و تغییر خواسته های جامعة ژاپن در آینده وضع بهتری میان سیستم آموزش وجامعه برقرارشود ، به طوریکه افراطیها و آنهایی که درحاشیه هستند دیگر آسیب نبینندwww.mahshar.com/world/.../countries.phpcjapans5.ht..
در طول دورة طولانی مدت فئودالی پیش از دوران اصلاحات میجی در سال 1868، تشکیلات آموزش مختلفی جهت ارائه خدمت به نیاز‌های طبقات مختلف اجتماعی توسعه یافتند. لرد‌های ایالتی، مدارس ویژه‌ای برای کودکان طبقه رزمنده، و مدارسی برای اعضای ثروتمندتر طبقه کشاورز و بازرگان راه اندازی کردند که توسط جامعه روستایی اداره می‌شدند. نوع دیگری از مدارس خصوصی تراکویا بود که خواندن و نوشتن و ریاضیات را به کودکان مردم عامی آموزش می‌دادند و اغلب در مناطق شهری قرار داشتند.یک سیستم مدرن و ملی آموزشی در سال 1872 در ژاپن مطرح شد. در این زمان بود که دولت مدارس ابتدایی و راهنمایی را در سراسر کشور راه اندازی کرد. در سال 1886، هر کودکی باید 3 یا 4 سال در مدرسه ابتدایی حضور می‌یافت. در سال 1990 آموزش اجباری رایگان شد، و در سال 1908، دورة آن تا 6 سال توسعه یافت. بعد از جنگ جهانی دوم ،این دوره مجدداً توسعه یافت و به 9 سال فعلی رسید ،که دوران ابتدایی و راهنمایی را شامل می‌شد. ساختار اصلی و اصول نظام آموزش فعلی در 2 قانون مصوبه 1947 طرح ریزی شدند که قانون اساسی آموزش و قانون آموزش مدرسه‌ای می‌باشند. یک اصل پایه‌ای که در قانون اساسی تشریح شده، تساوی فرصت آموزش برای همه میباشد. این قانون تبعیض بر اساس نژاد، طبقه، جنسیت، موقعیت اجتماعی، شرایط اقتصادی یا سوابق خانوادگی را ممنوع میکند.هدف اصلی نظام آموزش، خلق شهروندانی متکی به خود از ملتی دموکرات و صلح طلب میباشد که به حقوق بشر احترام بگذارند و به حقیقت و صلح عشق بورزند. این قانون بر اهمیت آگاهی سیاسی و بردباری ندهی در رشد شهروندانی سالم تأکید می‌ورزد، اما بالاخص هر گونه رابطه‌ای را میان احزاب سیاسی یا مذهبی و آموزش ممنوع میکند. مطالعات اجتماعی شامل عنصر مرکزی برنامة آموزش مدارس دولتی منطبق با قانون اساسی آموزش میباشد، که از دولت و مسئولان محلی نیز درخواست میکند مؤسساتی چون کتابخانه، موزه و تالار شهرداری را تأسیس کنند.در حال حاضرنظام آموزشی زاپن به 5 مرحله به شرح ذیل تقسیم میشود :
. مقطع پیش دبستانی (یک تا سه سال)
. مقطع ابتدایی (شش سال)
. مقطع مقدماتی متوسطه (سه سال)
. مقطع تکمیلی متوسطه (سه سال)
. مقطع مقدماتی آموزش عالی (معمولاً 4 سال)
مدارس عالی نیز وجود دارند که دورة تحصیلی 2 یا 3 ساله ارائه میدهند. بعلاوه بسیاری از دانشگاه‌های دوره های فوق لیسانس، تحصیلات پیشرفته را فراهم می‌آورند.آموزش برای کودکان 6 تا 15 سال اجباری و رایگان است. با این حال، اکثریت عظیمی از فارغ التحصیلان، مدارس راهنمایی مصمم به ادامة تحصیل هستند، و در واقع در حال حاضر، دبیرستان بخش مهمی از آموزش میباشد. در سال 1995، 97% از کل دانشآموزان وارد دبیرستان شدند، که این میزان مشابه میزان ورودی‌های به دبیرستان ایالات متحده میباشد،و 45 درصد از دانشآموزان دبیرستان تا سطح دانشگاه ادامه تحصیل دادند. این درصد پایین تر از درصد دانشآموزان آمریکایی میباشد، در آمریکا تقریباً نیمی از دانشآموزان وارد دانشگاه میشوند، اما درصد مربوط به ژاپن بالاتر از درصد مربوطه به کشورهای اروپای غربی میباشد.علاوه بر مدارس عالی و دانشگاه‌ها، تعدادی از دانشآموزان وارد مدارس حرفه‌ای میشوند. به علاوه، در سال 1985، دانشگاه هوایی افتتاح شد تا فرصتی برای ادامة تحصیل بزرگسالان از طریق گرفتن فرستنده‌ای که خطابه ها را در رادیو و تلوزیون پخش میکند، فراهم آورد.علاوه بر تسهیلات آموزشی در دسترس عامه، در تمام مراحل این نظام، مدارس خصوصی هم وجود دارند. این مدارس نقش مهم و ویژه‌ای در آموزش پیش دبستانی و دانشگاه ایفا می‌کنند، که هر دو فراتر از محدودة نظام اجباری می‌باشند. از ماه می‌سال 1994، 80 درصد کودکان کودکستانی و 73 درصد دانشآموزان دانشگاهی در مؤسسات خصوصی ثبت نام کردند و 30 درصد دانشآموزان دبیرستانی در مدارس خصوصی حضور یافتند.تعداد دانشآموزان ژاپنی که در خارج از کشور تحصیل می‌کنند، رو به افزایش است. در سال 1994،000/.151 دانش‌آموز درکشور‌های خارجی درس می‌خواندند.در سال 1994، 54000 دانش‌آموز خارجی در ژاپن بودند که حدود نود درصد آنها از آسیا بودند.www.mahshar.com/world/.../countries.phpcjapans5.ht...
سیستم اساسی آموزش برپایه ترکیبی از نظام‌های آموزشی انگلستان، فرانسه و آمریکا قالب ریزی شده و شاید مدل آموزش آمریکا بیشترین تأثیر را داشته است. نظام آموزشی زاپن به طور کلی از مقاطع آموزشی مختلف به شرح ذیل متشکل میگردد:
. مراکز پیش دبستانی
. مدارس ابتدایی (شوگاکو)
. مدارس مقدماتی متوسطه (چوگاکو)
. مدارس تکمیلی متوسطه (کوکو ؛ کوتایگاکو)
. مراکز دانشگاهی
الگوی اصلی نـظام مدرسه در ژاپن سیستمی یکپارچه می باشد . این سیستم بعد از سال 1947، و با اصلاح سیستم دو گانه قبلی بنا نهاده شد. مدارس عالی فنّی در سال 1962 بعنوان مؤسسه ای اضافی بر مؤسسات سیستم یکپارچه و با هدف تربیت متخصّصان مهندسی درجة میانی ایجاد شدند، امّا تعداد این مدارس هنوز به نسبت پایین است .
6 سال مدرسه ابتدایی و 3 سال مقطع مقدماتی متوسطه اجباری است. درصد حضور در مدرسه در هر دوسطح 99.8 درصد می باشد.حدود 96.8 درصد از کسانی که دوره مقدماتی متوسطه را به اتمام رسانده اند، پس از گذراندن امتحان ورودی به مقطع تکمیلی متوسطه راه می یابند که خود به سه نوع تقسیم می شوند :
. مدارس آموزش عمومی
. مدارس حرفه ای که دانش کاربردی و تکنیکهای صنعت ، کشاورزی، بازرگانی و غیره را آموزش میدهند.
. مدارس مکاتبه ای ترکیبی
بسیاری از مراکز تکمیلی متوسطه هم دروس عمومی و هم دروس حرفه ای راارائه میدهند .
دوره حضور در مراکز تکمیلی متوسطه برای دانش آموزان تمام وقت 3 سال و برای دانش آموزان پاره وقت سه سال یا بیشتر می باشد. دانش آموان پاره وقت 7/0درصد کلّ تعداد دانش آموزان مراکز تکمیلی متوسطه را تشکیل میدهند. بعلاوه ،دروس مکاتبه ای در سطح دبیرستان در دسترس می باشند . تحت این سیستم، یک دانش آموز کتابهای داده شده را مطالعه می کند و در فواصل معیّن مقالات تخصّصی ای در مورد موضوعات داده شده ارائه میدهد، و برای دوره ای معیّن آموزش می بیند و اگر در امتحانات قبول شود، به او دیپلم متوسطه اعطا می شود .مدارس عالی عموماً براساس دوره های دوساله عمل می کنند. کالجهایی وجود دارند که دوره های سه ساله ارائه می دهند، امّا تعدادشان کم است . یکی از دیژگیهای این کالجها این است که تعداد زیادی از آنها مختص زنان می باشند.تعداد کلّ مدارس عالی در اول ماه می 1997 ، 595 مدرسه بوده است.از کلّ ثبت نام ،2/90درصد را دختران تشکیل میدهند . دوّمین ویژگی این مدارس این است که تعداد قابل توجهی از آنها مؤسساتی خصوصی هستند . مدارس عالی خصوصی 7/84 درصد کلّ مدارس عالی را تشکیل میدهند سوّمین ویژگی، روند اخیر مستقر سازی مدارس عالی درشهرستانهای کوچک، متوسط و مناطق روستایی می باشد.کالجها یا دانشگا هها مطابق با دوره های چهار ساله عمل می کنند. دانشجویان در طول این چهار سال، دورة آموزش عمومی ( شامل سه بخش ادبیات و علوم انسانی، علوم اجتماعی و علوم طبیعی)، زبان خارجی، دوره های بهداشت و بدنسازی، و دوره های تخصّصی را می گذرانند . امّا دانشجویان پزشـکی باید دوره های 4 سالة علـوم پزشـکی را بـگذرانند و دو سال هم بیشتر از دانشـجویان رشته های دیگر صرف تحصیل کنند. برخی از دانشگاه ها دوره های پنج سالة شبانه ای برای جوانانی فراهم می آورند که در طول روزکار می کنند. در سال 1997،2/5 درصد کلّ دانشجویان دانشگاه دوره های شبانه را می گذراندند . علاوه بر آن، چند دانشگاه هم دوره های مکاتبه ای ارائه میدهند. تفاوتهای گسترده ای میان یک مؤسسه آموزش عالی و مؤسسه دیگر براساس نوع مؤسسه سنّت و تاریخ و بسیاری عوامل دیگر وجود دارد .تفاوتهای عظیمی هم می تواند در تسهیلات و کیفیّت آموزش مشاهده شود.به این علّت، کالجها و دانشگاه ها براساس اعتبارشان درجه بندی می شوند.در نتیجه ، نرخ تقاضای ورود به مؤسسات بسیار معتبر بسیار بالاست.
دانشگاه های کارشناسی ارشد ، دوره ای دوساله برای مدرک فوق لیسانس و دورة سه ساله جهت مدرک دکترای بعد از دوره کارشناسی ارشد ارائه میدهند.دانشجویان فوق لیسانس مدرک فوق لیسانس یا دکترا را بعد از گذراندن امتحان دریافت میدارند.با این حال در مورد دانشجویان پزشکی، از آنجا که باید دورة 6 سالة کارشناسی را بگذرانند، فقط دورة دکتری در سطح فوق لیسانس ارائه میشودhttp://www.mahshar.com/world/research/edupol/countries.phpcjapans5-1.htm
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
محققین ما باید راهی را بروند که ابن سینا، خوارزمی و زکریای رازی پیموده اند |
1- تعیین مسئله: مسئله ای که قراراست فعالیت گروه درس پژوهی رابرانگیزدوآن راهدایت کند. |
دکتر ابوالفضل بختیاری
نویسنده:دکتر ابوالفضل بختیاری؛ پژوهشگاه آموزش و پرورش؛ پژوهشکده خانواده
اشاره
در دهه های اخیر دستاوردها و پیشرفت های شگرف ژاپن موجب حیرت و حسرت جهانیان شده است. بطوریکه بسیاری از پژوهشگران راز موفقیت و توفیق ژاپنی ها را در فرهنگ آموزش و پرورش آن جستجو می کنند. در این نوشتار که نویسنده (از کارشناسان پژوهشگاه آموزش و پرورش است) طی چندین سال به مطالعه و مشاهده سرزمین آفتاب تابان (ژاپن) پرداخته، درسهائی از فرهنگ آموزش و مدارس ژاپنی ها را به صورت خلاصه ارائه کرده، که تقدیم می شود: